Deli ve Dâhi: İngilizcenin En Kapsamlı İlk Sözlüğünün Hazırlanışının Çılgın Hikâyesi | The Professor and the Madman: A Tale of Murder, Insanity, and the Making of the Oxford English Dictionary | Simon Winchester ( d.1944 )
Türkçesi: Füsun Doruker
Okunma Zamanı: 19 – 22 Nisan 2022
Arşiv – İnceleme | 1. Baskı – Mart 2022
İthaki Yayınları | 216 sf.
Selâmlar,
Dillere pelesenk olmuş bir söz vardır ya hani, “Dâhilik ile delilik arasında ince bir çizgi vardır.” diye, işte Deli ve Dâhi tam da bu sözün canlı örneğinin kitaba dönüşmüş hali.
Öncelikle çok beğendiğimi belirtmek isterim. İthaki Yayınları’ndan bu kitabı kim keşfetti ve kim yayımlamaya karar verdi ise tebrik ediyorum. Çevirmeni Füsun Doruker’in akıcı Türkçesine de teşekkür ediyorum.
Şimdii, geleyim içeriğine…
Kitabın iki kahramanı var; biri Amerikalı cerrah ve emekli asker Dr. William Chester Minor, diğeri Londra Filoloji Derneği’nden ve Oxford İngilizce Sözlüğü editörü Dr. James Murray. Bu iki kahramanın yolları kesişiyor. Lâkin bana göre üçüncü bir kahraman daha var bu kitapta; Oxford İngilizce Sözlüğü! Müthiş bir emek, organizasyon ve ince ince halı gibi dokunan, her bir kelime ile inşa edilen, ağzı olmadan dile hizmet eden bir kahraman!
Dr.William C. Minor, Amerikan İç Savaşı’nda (Kuzey – Güney) Kuzey tarafında görevli bir cerrahtır. Ancak çatışmaların çok sertleştiği bir dönemde askerden kaçanların yargılandığı Divan – ı Harp’ in verdiği acımasız bir kararı hiç istemese de uygulamak zorunda kalır. İşte ne olduysa bundan sonra olduğu düşünülüyor. Çünkü ruhsal durumu değişiyor. Hava değişimi için geldiği İngiltere’de cinayet işleyince, yargılanması sonrası Broadmoor Suçlu Akıl Hastaları Hastanesi onun uzuuun bir süre ikametgâhı oluyor.
Dr. James Murray, “on beş yaşına kadar Fransızca, İtalyanca, Almanca ve Yunanca öğrenmişti ve o zamanın tüm iyi eğitimli çocukları gibi Latince de biliyordu.” ( s.39) diye yazmış kitabın yazarı Simon Winchester. Lâkin ekonomik durumları iyi olmadığı için okuldan alınır Murray. Ancak yaşıtlarından daha ciddi ve öğrenmeye meraklı olan James’in defterine yazdıkları hayatının da rehberi olacaktır: “Asıl güç bilgidir.” ve “Gayretle çalışarak geçirilmiş bir yaşamdan daha iyisi yoktur.” ( s.39)
Kendisine “birkaç yüzyıl” emek verilen Oxford İngilizce Sözlüğün bir dönemine önderlik eden James Murray’in sözlük için gönüllüler aradığını belirten bir ilânı Akıl Hastanesi’nde yatan William Minor’ın da eline ulaşır. Böylece bu ünlü sözlüğe, kendi yöntemiyle pekçok kişiden daha fazla katkı sağlar çünkü o aynı zamanda iyi bir okurdur. Sözlükteki her bir sözcük için alıntılanacak örnek cümleler, okunacak olan kitaplardan titizlikle seçilmesi gerekiyordur! Deyim yerindeyse iğneyle kuyu kazmak. Ama Minor iğne değil en ince uçlu kalemini kullanarak yazıyor seçtiği cümleleri sistemli bir şekilde bölümlediği kağıda.
Dâhi kim Deli kim mi? Cerrah Dr. Minor hem dâhi hem deli. Ancak Dr. Murray de bir dâhi diyorum çünkü yukarıda bildiğini belirttiğim diller devede kulak Sevgili Okurlar! Daha hangi dilleri bildiğini okusanız şaşarsınız. Neyse çok uzattım; o kadar beğendim ki her şeyi yazasım var! Şaka şaka!
Bu çok ünlü ve değerli bir sözlüğün hikâyesi elbette ama tarafların buraya yazmadığım acı hikâyelerini de barındırıyor. Özellikle savaş travmasının bedelini ağır ödeyen ve ödemeye devam eden Dr. William Minor açısından. Müthiş okumalarıyla Sözlüğe yaptığı çılgın katkı onun ruhunu uzun bir süre meşgul etse de yaşadıkları içinizi burkuyor.
Sevgili Okurlar, Simon Winchester’ın tam beş sayfayı bulan “teşekkür” bölümü var. Neden mi? Yaptığı titiz araştırmada hem belgelere ve ailenin kalan kuşaklarına ulaşmak hem de psikiyatrik bilgiler almak hem de kendisine bu yolda destek olanlar için. Bence verdiği emeğe fazlasıyla değmiş ve özel bir kitap olmuş.
Emeklilik döneminde bir İngilizce öğretmeni olarak merakla ve heyecanla okudum elbette. Ancak bu enteresan hikâye, inanıyorum ki, çoğu kişinin ilgisini çeker. Sözlüğe emek veren ana kişiler kadar, Sözlük yazmanın ne kadar meşakkatli bir iş olduğunu da anlıyorsunuz. Düşünün lütfen, “Bir tek harfin ( T ) tamamlanması 1908’den 1913’e kadar, beş yıl” ( s.187) sürmüş.
“… birlikte çalışarak OED* adlı yapıtın ilk altı cildini tamamlayıp yayımlamış iki adam…” ( s.183); Dr.Murray ile Dr. Minor’ın hikayesini okumaya, dille ilgili olmasanız da, bir şans verin derim.
*OED: Oxford English Dictionary
Sevgimle ve şevkimle ilettim!
Sağlık, esenlik ve kitaplar hep sizinle olsun!
Alıntı:
“Oxford İngilizce Sözlüğü’nü diğerlerinden ayıran en önemli özelliği, bu dildeki sözcükleri daha önceleri yayımlanmış ya da yazılı kayıtlara geçmiş örnek cümleler içinde vererek içerdiği anlamları açıklamasıdır. Böylesine olağandışı ve inanılmaz işgücü gerektiren çalışma biçimini cesaretle hatta cüretkârca seçmiş olmanın açık bir nedeni vardı: Seçilmiş örnek cümleler kullanılarak sözcüklerin tüm özelliklerini en doğru şekilde ortaya çıkarmak amaçlamıştı. Örnek cümleler herhangi bir sözcüğün yüzyıllar boyunca uğradığı anlam farklılıklarını, yazılışındaki değişiklikleri, daha da önemlisi her sözcüğün ilk olarak nasıl ve ne zaman İngilizceye katıldığını gösteriyor.” ( s.32)
Çiğdem İskent 